اشراط الساعهنشانههای وقوع قیامت را اشراط الساعه گویند. فهرست مندرجات۲ - معنای اشراط ۲.۱ - اشراط در لغت ۲.۲ - پیوند شرط با علامت ۳ - معانی الساعه ۴ - واژه الساعه در قرآن ۴.۱ - الساعه در اصطلاح قرآن ۴.۲ - تعبیر اشراط الساعه ۴.۳ - حکمت بیان نشانه‌ها ۵ - نشانه‌های قیامت ۵.۱ - بعثت پیامبر اکرم (ص) ۵.۲ - قیام قائم (عج) ۵.۳ - پدید آمدن دخان ۵.۳.۱ - مراد از دخان ۵.۴ - خروج دابة‌الأرض ۵.۴.۱ - ظاهر دابةالارض ۵.۴.۲ - زمان خروج دابةالارض ۵.۴.۳ - علامه ویژه بودن ۵.۴.۴ - آخرین نشانه ۵.۴.۵ - مکان خروج ۵.۵ - طلوع خورشید از مغرب ۵.۶ - خروج یأجوج و مأجوج ۵.۶.۱ - مفسد فی الارض ۵.۶.۲ - ذوالقرنین ۵.۶.۳ - زمان خروج ۵.۷ - خروج دجال ۵.۷.۱ - شکل ظاهری ۵.۷.۲ - هشدار به فتنه دجال ۵.۷.۳ - زمان درنگ وی در زمین ۵.۷.۴ - گرایش به دجال ۵.۷.۵ - قاتل دجال ۵.۸ - نزول عیسی ۵.۹ - رخ دادن سه خسوف ۵.۱۰ - خروج آتش از یمن ۵.۱۱ - ظهور فسادهای بزرگ در دنیا ۵.۱۲ - دمیده شدن در صور ۶ - اشارات قرآن به وقایع نزدیک قیامت ۷ - فهرست منابع ۸ - پانویس ۹ - منبع ۱ - تعریف اشراط الساعهاشراط الساعه، اصطلاحی قرآنی و حدیثی بوده و بر مجموعه حوادثی اطلاق می‌شود که پیش از واقعه عظیم قیامت روی خواهد داد. ۲ - معنای اشراط۲.۱ - اشراط در لغتاشراط در لغت جمع شَرَط به معنای علامت است. معنای اصلی این واژه همان شرط است و شرط، عاملی است که وجود امری به تحقق آن بستگی دارد. ۲.۲ - پیوند شرط با علامتدلیل پیوند معنای شرط با علامت این است که تحقق شرط، علامت تحقق امری است که به وجود آمدنش منوط به آن شرط است. [۱]
المفردات فی غریب القرآن، راغب اصفهانی، ج۱، ص۲۵۸، ابی القاسم حسین بن محمد، ۵۰۲ه، محمد سیّد کیلانی (محقق)، دارالمعرفة، بیروت.
[۲]
التبیان فی تفسیر القرآن، طوسی، ج۹، ص۲۹۹، ابو جعفر محمد بن حسن، ۴۶۰ه، احمد حبیب قفیر العاملی (محقق و مصحح)، داراحیاء التراث العربی.
۳ - معانی الساعه«الساعه» در اصل به دو معنا اطلاق می‌شود: یکی عبارت است از یک جزء از بیست و چهار جزء که یک شبانه‌روز را تشکیل می‌دهد، و دوم به وقت و فرصت اندکی از شب و یا روز اطلاق می‌شود. این معنا از « ساعت » برای روز قیامت به استعاره گرفته شده است. ۴ - واژه الساعه در قرآن۴.۱ - الساعه در اصطلاح قرآن« الساعه » در اصطلاح قرآن به وقتی اطلاق می‌شود که قیامت در آن وقت برپا می‌شود. [۳]
النهایة فی غریب الحدیث والأثر، ابن الاثیر، ج۲، ص۴۲۲، تحقیق محمود الطناحی، المکتبة الاسلامیة.
و لذا اشراط الساعه مجموعه حوادثی است که تحقق آن‌ها نشانه وقوع قیامت است.
معنای دیگری که برخی از مفسران از این تعبیر به دست داده‌اند آن است که شاید اشراط الساعه به معنای براهین و ادله روشن و واضح بر امکان حشر می‌باشد. [۶]
تفسیر کبیر، رازی، ج۲۷، ص۶۰، فخرالدین، دارالکتب العلمیة، تهران.
۴.۲ - تعبیر اشراط الساعهتعبیر اشراط الساعة تنها یک بار در قرآن کریم بکار رفته است: (فَهَلْ یَنْظُرُونَ إِلاَّ السّاعَةَ أَنْ تَأْتِیَهُمْ بَغْتَةً فَقَدْ جَاءَ أَشْراطُهَا فَأَنّی لَهُمْ إِذا جَاءَتْهُمْ ذِکْریهُمْ) «آیا آن‌ها ( کافران ) جز این انتظاری دارند که قیامت ناگهان فرا رسد (آن‌گاه ایمان آورند)، در حالی که هم‌اکنون نشانه‌های آن آمده است، اما هنگامی که بیاید، تذکر (و ایمان) آن‌ها سودی نخواهد داشت». ۴.۳ - حکمت بیان نشانههابه عقیده بعضی، حکمت بیان این نشانه‌ها، بیداری غافلان و تشویق آن‌ها بر توبه است. [۸]
فتح الباری، عسقلانی، ج۱۱، ص۳۵۰، احمد بن علی بن حجر، ۸۵۲هـ، محمد بن اسماعیل بخاری (شارح)، دارالمعرفة، بیروت.
مهم آن است که اشراط الساعه از امور غیبی است که ایمان به آن‌ها واجب می‌باشد، گرچه بعضی از این نشانه‌ها بر خلاف مجاری عادی صورت خواهد گرفت. [۱۰]
اصول الدین، غزنوی حنفی، جمال الدین، ص ۲۰۰، ۵۹۳هـ، دکتر عمرو فسیق الداعوق (محقق و مصحح)، دارالبشائر الإسلامیة.
۵ - نشانه‌های قیامتدر این مقاله به دوازده نشانه قیامت به اختصار پرداخته شده است: ۵.۱ - بعثت پیامبر اکرم (ص)به عقیده عده‌ای، نخستین علامت قیامت، بعثت پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم بوده است که به وقوع پیوسته است [۱۱]
فتح الباری، عسقلانی، ج۱۱، ص۳۵۰، احمد بن علی بن حجر، ۸۵۲هـ، محمد بن اسماعیل بخاری (شارح)، دارالمعرفة، بیروت.
و بعضی، نزول آخرین کتاب آسمانی را هم جزء نشانه‌های قیامت دانسته‌اند که به وقوع پیوسته است. [۱۲]
مجمع البیان، طبرسی، ج۱، ص۱۸۳، ابوعلی فضل بن حسن، ۵۴۸هـ، دارالتقریب بین المذاهب الإسلامیّة، ۱۳۹۶هـ.
این عقیده به سبب روایتی است که از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نقل شده که: «همانا بعثت من و وقوع قیامت همانند این دو می‌باشد» و اشاره کردند به انگشت وسط و سبابه. [۱۳]
فتح الباری، عسقلانی، ج۱۱، ص۳۵۰، احمد بن علی بن حجر، ۸۵۲هـ، محمد بن اسماعیل بخاری (شارح)، دارالمعرفة، بیروت.
این روایت می‌تواند کنایه از نزدیکی قیامت به بعثت حضرت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) باشد و اینکه بین این دو چیزی واقع نمی‌شود. ۵.۲ - قیام قائم (عج)در نظر بعضی قیام قائم (عج) از نشانه‌های قیامت است. [۱۴]
کمال الدین وتمام النعمة، ابن بابویه قمی، ج۱، ص۴۰۳، صدوق ابی جعفر محمد بن علی بن حسین، ۳۸۱ه، علی اکبر غفاری (مصحح)، مؤسسة النشر الإسلامی.
۵.۳ - پدید آمدن دخانخدای سبحان می‌فرماید: (فَارْتَقِبْ یَوْمَ تَأْتِی السَّماءُ بِدُخان مُبین، یَغشَی النّاسَ هذا عَذابٌ أَلِیمٌ) «پس منتظر روزی باش که آسمان دود آشکاری پدید آورد، که همه مردم را فرا گیرد، این، عذاب دردناکی است». [۱۶]
حق الیقین، شبّر، ج۱، ص۱۲۹، عبداللّه، ۱۲۴۲هـ، المطبعة الحیدریة، نجف، ۱۳۷۵ش.
۵.۳.۱ - مراد از دخاناینکه مراد از دخان در آیه شریفه چیست؟ بین مفسران اختلاف است. گروهی می‌گویند مراد آیه، همان عذابی است که خداوند بعد از نفرین پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بر بعضی از کفار که بر کفرشان اصرار بودند، نازل کرده است؛ به این صورت که هر کدام از شدت گرسنگی بین خود و آسمان، دخانی را مشاهده کرده است. لکن بعد از آن ایشان نزد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) آمدند و عهد کردند که در صورت برداشته شدن این عذاب ایمان خواهند آورد، لذا پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) دعا فرمود و از ایشان کشف عذاب شد، لکن دوباره به کفر خود بازگشتند. طبق این تفسیر ، آیه بیان کننده نشانه قیامت نیست. گروهی نیز، از جمله ابن عباس ، دخان مذکور در آیه را نشانه قیامت می‌دانند که هنوز به وقوع نپیوسته است، بلکه قبل از برپا شدن قیامت به مدت چهل روز برپا خواهد شد. [۲۰]
حق الیقین، شبّر، عبداللّه، ۱۲۴۲هـ، المطبعة الحیدریة، نجف، ۱۳۷۵ش.
در بعضی از روایات آمده است: این دخان، دودی است که قبل از برپا شدن قیامت در گوش منافقان کافران داخل می‌شود [۲۲]
مجمع البیان، طبرسی، ج۹، ص۱۰۴، ابوعلی فضل بن حسن، ۵۴۸ه، دارالتقریب بین المذاهب الإسلامیّة، ۱۳۹۶ه.
و در بعضی از روایات هم آمده است که از این دخان برای مؤمن حالتی مثل زکام روی می‌دهد و برای کافر حالتی مثل سکران .
۵.۴ - خروج دابة‌الأرض۵.۴.۱ - ظاهر دابةالارضطبق روایات شریف « دابة‌الأرض » موجودی است که چهره او مانند انسان بوده و سایر اعضای بدن او شبیه پرندگان است؛ طول آن شصت ذراع و دارای چهار پا و خلقت آن مختلف است. [۲۵]
الکافی فی الأُصول والروضة، کلینی، ج۵، ص۲۲۷، محمد بن یعقوب، محمد صالح مازندرانی (شارح)، المکتبة الإسلامیّة، تهران، ۱۳۸۴هـ.
۵.۴.۲ - زمان خروج دابةالارضدابةالأرض موجودی است که در آخرالزمان خروج می‌کند، آن‌گاه که مردم فساد به راه انداخته و اوامر الهی را ترک کرده و دین حقه الهیه را دگرگون ساخته‌اند. [۲۶]
اصول الدین، غزنوی حنفی، ج۱، ص۲۰۳، جمال الدین، ۵۹۳هـ، دکتر عمرو فسیق الداعوق (محقق و مصحح)، دارالبشائر الإسلامیة.
۵.۴.۳ - علامه ویژه بودنگفته شده خروج دابة الأرض و نیز طلوع خورشید از مغرب ، دو علامت ویژه است که با سایر نشانه‌ها متفاوت است، چرا که بقیه علامت‌ها طبق عادات صورت می‌گیرد، لکن دابة‌الأرض با آن شکل غریبش امری خارج از مجرای عادت است. [۲۷]
شرح العقیدة الطحاویّة، قاضی أبو العزّ الدمشقی، ج۲، ص۷۵۸، علی بن محمّد، ۷۹۲هـ، دکتر عبداللّه بن عبدالحسن الترکی (محقق)، مؤسسة الرسالة.
۵.۴.۴ - آخرین نشانهابن عباس گفته است این علامت، آخرین نشانه است. [۲۸]
الکافی فی الأُصول والروضة، کلینی، ج۲، ص۲۲۸، محمد بن یعقوب، محمد صالح مازندرانی (شارح)، المکتبة الإسلامیّة، تهران، ۱۳۸۴هـ.
۵.۴.۵ - مکان خروجدر مورد مکان خروج دابة‌الأرض در روایات آمده است که بین صفا و مروه شب هنگام در شب جمعه خروج می‌کند [۲۹]
الکافی فی الأُصول والروضة، کلینی، ج۲، ص۲۲۷، محمد بن یعقوب، محمد صالح مازندرانی (شارح)، المکتبة الإسلامیّة، تهران، ۱۳۸۴هـ.
و کارش این است که به ایمان هر مؤمن و به کفر هر کافر خبر می‌دهد و در این هنگام است که تکلیف برداشته شده و باب توبه بسته می‌شود و نیز آمده است که بین دو چشم مؤمن ایمان را و بین دو چشم کافر کفر را حک می‌کند و همراه او چند چیز است که عبارتند از عصای موسی [۳۱]
رجب البرسی، الحافظ، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت.
و خاتم سلیمان . [۳۲]
رجب البرسی، الحافظ، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت.
۵.۵ - طلوع خورشید از مغربدر روایتی از امام صادق [۳۴]
رجب البرسی، الحافظ، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت.
آمده است: زمانی که خورشید از مغرب طلوع می‌کند همه انسان‌ها روز ایمان می‌آورند، لکن این ایمان سودی به حال ایشان ندارد [۳۵]
حق الیقین، شبّر، ج۱، ص۱۲۸، عبداللّه، ۱۲۴۲هـ، المطبعة الحیدریة، نجف، ۱۳۷۵ش.
چرا که طبق روایت شریف از پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) پس از ظهور نشانه‌های قیامت باب توبه بسته می‌شود. [۳۷]
حق الیقین، شبّر، ج۱، ص۱۲۸، عبداللّه، ۱۲۴۲هـ، المطبعة الحیدریة، نجف، ۱۳۷۵ش.
۵.۶ - خروج یأجوج و مأجوجخروج یأجوج و مأجوج یکی دیگر از نشانه‌های قیامت است. [۳۸]
حق الیقین، شبّر، ج۱، ص۱۲۶، عبداللّه، ۱۲۴۲هـ، المطبعة الحیدریة، نجف، ۱۳۷۵ش.
۵.۶.۱ - مفسد فی الارضیأجوج و مأجوج هر کدام قومی بودند که در قرآن داستان آن‌ها آمده است و قرآن ایشان را به عنوان مفسد فی الأرض معرفی می‌کند چرا که طبق روایات ایشان خروج می‌کردند و مردم را قتل عام می‌کردند،چهارپایان را نابود می‌ساختند. در آینده نیز همین واقعه تکرار خواهد شد و این، جزء نشانه‌های قیامت ا ست. ۵.۶.۲ - ذوالقرنینشخصیتی که طبق نقل قرآن کریم در مقابل ایشان ایستادگی کرده است به نام ذوالقرنین معرفی شده است که با ایجاد سدّی عظیم شرّ آن‌ها را دفع کرد. لکن قبل از قیامت این سد منهدم گشته و یأجوج و مأجوج از ورای آن خروج می‌کنند. ۵.۶.۳ - زمان خروجخروج یأجوج و مأجوج چند روز بعد از قتل دجال واقع می‌شود. [۴۲]
شرح العقیدة الطحاویّة، قاضی أبو العزّ الدمشقی، ج۲، ص۷۵۷، علی بن محمّد، ۷۹۲هـ، دکتر عبداللّه بن عبدالحسن الترکی (محقق)، مؤسسة الرسالة.
۵.۷ - خروج دجالیکی از نشانه‌های قیامت خروج دجال می‌باشد. ۵.۷.۱ - شکل ظاهریدر مورد دجال و شکل ظاهری وی آنچه در روایات به آن اشاره شده آن است که چشم راست او کور بوده و بین دو چشم او کلمه کافر نوشته شده است [۴۳]
البعث والنشور، بیهقی، ج۱، ص۲۶، ابی بکر احمد بن حسین، ۴۵۸هـ، شیخ عامر احمد حیدر (گردآورنده)، دارالفکر.
همراه او آب و آتشی است که آتش او آب سرد است و آب او آتش است. [۴۴]
اصول الدین، غزنوی حنفی، ج۱، ص۲۰۱، جمال الدین، ۵۹۳هـ، دکتر عمرو فسیق الداعوق (محقق و مصحح)، دارالبشائر الإسلامیة.
۵.۷.۲ - هشدار به فتنه دجالدر بعضی از روایات آمده که تمام پیامبران از جمله پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) قوم و امت خویش را به فتنه دجال هشدار دادند. [۴۵]
شرح العقیدة الطحاویّة، قاضی أبو العزّ الدمشقی، ج۲، ص۷۵۷، علی بن محمّد، ۷۹۲هـ، دکتر عبداللّه بن عبدالحسن الترکی (محقق)، مؤسسة الرسالة.
۵.۷.۳ - زمان درنگ وی در زمیناو مدّت چهل روز در زمین درنگ می‌کند که روز آن همانند یک سال و یک روز آن همانند یک ماه و یک روز دیگر آن همانند یک هفته بوده و روزهای دیگر همانند روزهای دی است. [۴۶]
اصول الدین، غزنوی حنفی، ج۱، ص۲۰۱، جمال الدین، ۵۹۳هـ، دکتر عمرو فسیق الداعوق (محقق و مصحح)، دارالبشائر الإسلامیة.
[۴۷]
شعب الإیمان، بیهقی، ج۱، ص۳۰۸، ابو بکر احمد بن حسین، ۴۵۸هـ، ابی الهاجر (محقق)، دارالکتب العلمیة، بیروت.
۵.۷.۴ - گرایش به دجالبسیاری از افراد سست ایمان به دجال گرایش پیدا می‌کنند و این به خاطر کارهای خارق‌العاده‌ای است که انجام می‌دهد. [۴۸]
اصول الدین، غزنوی حنفی، ج۱، ص۲۰۲، جمال الدین، ۵۹۳هـ، دکتر عمرو فسیق الداعوق (محقق و مصحح)، دارالبشائر الإسلامیة.
۵.۷.۵ - قاتل دجالاو سرانجام به دست حضرت عیسی [۴۹]
رجب البرسی، الحافظ، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت.
که از آسمان نزول کرده کشته خواهد شد. [۵۰]
الملاحم و الفتن فی ظهور الغائب المنتظر، ابن طاووس، ج۱، ص۹۷، علی بن موسی، ۶۶۴هـ، منشورات الرّضی، قم.
۵.۸ - نزول عیسینزول عیسی علیه‌السلام یکی دیگر از نشانه‌های قیامت می‌باشد. [۵۱]
رجب البرسی، الحافظ، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت.
نزول حضرت عیسی [۵۲]
رجب البرسی، الحافظ، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت.
از آسمان از نشانه‌های قیامت است.
و در بعضی از روایات تصریح شده که نزول حضرت از آسمان بعد از ظهور حضرت مهدی (عج) رخ می‌دهد و وی پشت سر حضرت مهدی (عج) نماز می‌گزارد. [۵۴]
مشارق انوار الیقین فی اسرار امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)، رجب البرسی، ج۱، ص۷۴، الحافظ، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت.
در واقع این علامت ، حجتی است بر یهود که گمان می‌کنند حضرت عیسی [۵۵]
رجب البرسی، الحافظ، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت.
به صلیب کشیده شده و به قتل رسیده است. [۵۶]
اصول الدین، غزنوی حنفی، ج۱، ص۲۰۷، جمال الدین، ۵۹۳هـ، دکتر عمرو فسیق الداعوق (محقق و مصحح)، دارالبشائر الإسلامیة.
حضرت عیسی [۵۷]
رجب البرسی، الحافظ، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت.
از آسمان نزول می‌یابد و صلیب را می‌شکند، خوک را می‌کشد و جزیه را وضع می‌کند. [۵۸]
شرح العقیدة الطحاویّة، قاضی أبو العزّ الدمشقی، ج۲، ص۷۵۷، علی بن محمّد، ۷۹۲هـ، دکتر عبداللّه بن عبدالحسن الترکی (محقق)، مؤسسة الرسالة.
۵.۹ - رخ دادن سه خسوفدر روایات آمده است که یکی از خسوف‌ها در مشرق و دیگری در مغرب و سومی در جزیرة‌العرب رخ می‌دهد. ۵.۱۰ - خروج آتش از یمندر بعضی از روایات این علامت به عنوان نخستین نشانه قیامت معرفی شده است. [۶۰]
علل الشرایع، ابن با بویه قمی، ج۷۱، ص۱۱۸، صدوق ابی جعفر محمد بن علی بن حسین، ۳۸۱، علاّمه حسین اعلمی (مصحح)، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت.
در روایات چنین توضیح داده شده است که این آتش انسان‌ها را به سوی محشر سوق می‌دهد و در بعضی از روایات دیگر به عنوان آتشی مطرح شده که مردم را از مشرق به مغرب سوق می‌دهد. [۶۳]
البعث والنشور، بیهقی، ج۱، ص۲۱، ابی بکر احمد بن حسین، ۴۵۸هـ، شیخ عامر احمد حیدر (گردآورنده)، دارالفکر.
۵.۱۱ - ظهور فسادهای بزرگ در دنیاروایاتی در دست است که به صورت مصادیق به این فسادها اشاره کرده‌اند؛ از جمله: [۶۴]
مشارق انوار الیقین فی اسرار امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)، رجب البرسی، ج۱، ص۷۲، الحافظ، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت.
ظهور تبعیض ، عدم پرداخت زکات مال ، اطاعت مرد از همسر خویش، ظلم فرزند به پدر ، قرار گرفتن افراد نالایق در مسند جامعه ، پوشیدن لباس‌های حریر ، تباه شدن نماز ، پیروی از شهوات و هوای نفس ، بزرگ شمردن مال دنیا ، فروختن دین به دنیا ، ظلم به علمای جامعه ، عدم امنیت ، شناخته شدن معروف به عنوان منکر و منکر به عنوان معروف، ظهور خیانت‌کاران ، تکذیب راست‌گو و تصدیق دروغ‌گو ، ریخته شدن خون‌ها به ناحق، شباهت یافتن مرد به زن و زن به مرد، سوار شدن زنان بر مرکب‌ها ، زینت یافتن مساجد همانند کنیسه‌ها ، زینت یافتن قرآن‌ها ، ساخته شدن مناره‌های طویل ، عدم اقامه حدود الهی ، کثرت طلاق ، حج رفتن به قصد ریا ، آموزش قرآن بدون اخلاص ، کثرت زنا ، نکاح با محارم ، تسلط یافتن اشرار بر انسان‌های نیکو ، مباهات به لباس ، شرب خمر ، رواج لواط و مساحقه ، از بین رفتن حیا در زنان و کودکان ، [۶۷]
تفسیر قمی، قمی، ج۲، ص۳۱۵، علی بن ابراهیم (م/۳۲۹)، مؤسسه دارالکتب قم، ۱۴۰۴هـ.
رواج ربا ، [۶۸]
مشارق انوار الیقین فی اسرار امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)، رجب البرسی، ج۱، ص۷۲، الحافظ، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت.
کهنه شدن علم و علما، وقوع قتل‌های عظیم در دنیا ، ظهور فتنه‌ها [۶۹]
اصول الدین، غزنوی حنفی، ج۱، ص۲۰۶، جمال الدین، ۵۹۳هـ، دکتر عمرو فسیق الداعوق (محقق و مصحح)، دارالبشائر الإسلامیة.
هلاک عرب ، قطع رحم و ظهور سیصد کذّاب که هر کدام گمان می‌کنند نبی هستند. [۷۰]
البعث والنشور، بیهقی، ج۱، ص۲۰، ابی بکر احمد بن حسین، ۴۵۸هـ، شیخ عامر احمد حیدر (گردآورنده)، دارالفکر.
۵.۱۲ - دمیده شدن در صوردر روایات آمده است زمانی که خداوند از خلقت آسمان‌ها و زمین فارغ شد، صور را خلق کرد و آن را به اسرافیل یکی از ملائکه داد و اسرافیل آن را نزدیک دهان خود قرار داده و همواره به عرش می‌نگرد تا دستور دمیدن در آن از جانب خداوند صادر شود [۷۱]
التذکره فی احوال الموتی وامور الآخره، انصاری قرطبی، ج۱، ص۱۷۲، شمس الدین، ۶۷۱هـ، قواز احمد زمرلی (محقق) دارالکتب العربی، بیروت.
پس هرگاه خداوند دستور داد، سه مرتبه در آن می‌دمد که با دمیدن اول همه موجودات به اذن الهی می‌میرند و با دمیدن دوم همه موجودات به اذن خداوند زنده می‌شوند و در دمیدن سوم همه به سمت خداوند و در پیش‌گاه الهی محشور می‌شوند. [۷۲]
التذکره فی احوال الموتی وامور الآخره، انصاری قرطبی، ج۱، ص۱۷۵، شمس الدین، ۶۷۱هـ، قواز احمد زمرلی (محقق) دارالکتب العربی، بیروت.
بعضی گفته‌اند این واقعه روز جمعه در نیمه ماه مبارک رمضان رخ می‌دهد. [۷۳]
التذکره فی احوال الموتی وامور الآخره، انصاری قرطبی، ج۱، ص۱۷۲، شمس الدین، ۶۷۱هـ، قواز احمد زمرلی (محقق) دارالکتب العربی، بیروت.
در بعضی از روایات دیگر آمده است: پس از دمیدن اول در عالَم زلزله‌ای رخ می‌دهد که خود نیز از علامات قیامت است. [۷۴]
التذکره فی احوال الموتی وامور الآخره، انصاری قرطبی، ج۱، ص۱۷۳، شمس الدین، ۶۷۱هـ، قواز احمد زمرلی (محقق) دارالکتب العربی، بیروت.
۶ - اشارات قرآن به وقایع نزدیک قیامتیک سلسله از وقایع دیگر که مقارن با قیامت روی می‌دهد و در قرآن به آن‌ها اشاره شده عبارتند از: به هم ریختگی در نظام عالَم وجود که با انقراض عالم انسانی ملازمت دارد همچون شکافته شدن آسمان خورشید و ستارگان بی‌فروغ می‌شوند زمین منبسط و شکسته می‌شود و هر چه در درون دارد، بیرون می‌افکند وقوع زلزله‌های عظیم و ویران‌گر. دریاها به هم می‌پیوندند کوه‌ها بـه حرکت درآمـده و جـابجـا مـی شـونـد و چـون پشم زده شده بـه هوا می‌رونـد ۷ - فهرست منابع• اصول الدین، غزنوی حنفی، جمال الدین، ۵۹۳هـ، دکتر عمرو فسیق الداعوق (محقق و مصحح)، دارالبشائر الإسلامیة. • بحارالانوار، مجلسی، محمّد باقر، مؤسسة الوفاء، بیروت. • حق الیقین، شبّر، عبداللّه، ۱۲۴۲هـ، المطبعة الحیدریة، نجف، ۱۳۷۵ش. • البعث والنشور، بیهقی، ابی بکر احمد بن حسین، ۴۵۸هـ، شیخ عامر احمد حیدر (گردآورنده)، دارالفکر. • التبیان فی تفسیر القرآن، طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن، ۴۶۰هـ، احمد حبیب قفیر العاملی (محقق و مصحح)، داراحیاء التراث العربی. • التذکره فی احوال الموتی وامور الآخره، انصاری قرطبی، شمس الدین، ۶۷۱هـ، قواز احمد زمرلی (محقق) دارالکتب العربی، بیروت. • تفسیر کبیر، رازی، فخرالدین، دارالکتب العلمیة، تهران. • شرح العقیدة الطحاویّة، قاضی أبو العزّ الدمشقی، علی بن محمّد، ۷۹۲هـ، دکتر عبداللّه بن عبدالحسن الترکی (محقق)، مؤسسة الرسالة. • شعب الإیمان، بیهقی، ابو بکر احمد بن حسین، ۴۵۸هـ، ابی الهاجر (محقق)، دارالکتب العلمیة، بیروت. • تفسیر قمی، قمی، علی بن ابراهیم (م/۳۲۹)، مؤسسه دارالکتب قم، ۱۴۰۴هـ. • علل الشرایع، ابن با بویه قمی، صدوق ابی جعفر محمد بن علی بن حسین، ۳۸۱، علاّمه حسین اعلمی (مصحح)، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت. • فتح الباری، عسقلانی، احمد بن علی بن حجر، ۸۵۲هـ، محمد بن اسماعیل بخاری (شارح)، دارالمعرفة، بیروت. • الکافی فی الأُصول والروضة، کلینی، محمد بن یعقوب، محمد صالح مازندرانی (شارح)، المکتبة الإسلامیّة، تهران، ۱۳۸۴هـ. • کمال الدین وتمام النعمة، ابن بابویه قمی، صدوق ابی جعفر محمد بن علی بن حسین، ۳۸۱هـ، علی اکبر غفاری (مصحح)، مؤسسة النشر الإسلامی. • لسان العرب، ابن منظور، تحقیق علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی. • مجمع البیان، طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن، ۵۴۸هـ، دارالتقریب بین المذاهب الإسلامیّة، ۱۳۹۶هـ. • مشارق انوار الیقین فی اسرار امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)، رجب البرسی، الحافظ، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت. • المفردات فی غریب القرآن، راغب اصفهانی، ابی القاسم حسین بن محمد، ۵۰۲هـ، محمد سیّد کیلانی (محقق)، دارالمعرفة، بیروت. • الملاحم و الفتن فی ظهور الغائب المنتظر، ابن طاووس، علی بن موسی، ۶۶۴هـ، منشورات الرّضی، قم. • المیزان فی تفسیر القرآن، طباطبایی، محمّد حسین، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت. • النهایة فی غریب الحدیث والأثر، ابن الاثیر، تحقیق محمود الطناحی، المکتبة الاسلامیة؛ ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه کلام اسلامی، مؤسسه امام صادق علیه‌السلام، برگرفته از مقاله «اشراط الساعه»، شماره ۴۷ |